Sosyoloji Müfredatı
Sosyoloji Müfredatı PDF İndir
Psikoloji Müfredatı
Psikoloji Müfredatı PDF İndir
Felsefe Yeni Müfredat
Felsefe Yeni Müfredatı PDF İndir
Demokrasi ve İnsan Hakları Özet
Demokrasi ve İnsan Hakları Özet WORD İndir
Demokrasi ve İnsan Hakları Özet PDF İndir
ÜNİTE I
DEMOKRATİK SİSTEM VE YAŞAYAN DEMOKRASİ
DÜNYA TARİHİNDE DEMOKRASİNİN GELİŞİMİ
-Demokrasi sözcüğünü (MÖ 5. yy) ilk kullanan Yunanlı tarihçi HEREDOT
“Demos” (Halk)
“Kratos” (Güçlü, İktidar sahibi) = Halk Egemenliği
DÜNYA TARİHİNDE DEMOKRASİNİN GELİŞİMİ
1 - Magna Carta Libertium: (Büyük Özgürlük Fermanı)
1215/ İNGİLTERE
-Kral JOHN un yetkileri kısıtlanarak, meclis oluşturulmuştur.
-İlk seçimler 1265 yılında yapılmıştır.
2 - 17. yy Doğal Hukuk Anlayışı:
-İnsanların temel hak ve özgürlükleri yer ve zamana göre değişmez ve devredilemez.
3 - 1776 Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi
4 - 1789 Fransız İnsan Ve Vatandaş Hakları Bildirgesi
5 - 1948 Birleşmiş Milletler
-İnsan Hakları Evrensel beyannamesini yayınladı.
TÜRK TARİHİNDE DEMOKRASİNİN GELİŞİMİ
1. Senedi İttifak (1808)
-Ayanlarla imzalandı.
-İlk kez padişahın yetkileri kısıtlandı.
2. Tanzimat Fermanı (1839)
-Herkes kanun önünde eşit olacak.(Müslim-Gayri Müslim)
-Kanun her gücün üstünde olacak.
-Hiç kimse yargılanmadan idam edilmeyecek.
-Vergiler herkesin gelirine göre toplanacak.
3. Islahat Fermanı (1856)
-Amacı müslümanlar ile müslüman olmayanlar arasında tam bir eşitlik sağlamaktır.
-Azınlıklara okul, kilise açma hakkı verildi.
- Eğitim ve bilimde, Avrupa'nın örnek alınması kararlaştırıldı.
4. I.Meşrutiyet (1876)
II.ABDÜLHAMİT (1842 / 1918 )
5. II.Meşrutiyet (1908)
-II. Abdülhamit yerine, V. Mehmet Reşat geçti.
6. T.B.M.M’nin Kuruluşu (29 Nisan 1920)
7. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)
TEMEL İNSAN HAKLARI
1. Klasik Haklar (Koruyucu Haklar)
-Bireyi, devlete ve topluma karşı koruyan haklar.
-Yaşama hakkı
-Mülkiyet hakkı
2. Sosyal Ve Ekonomik Haklar (İsteme Hakları)
- Eğitim hakkı
- Çalışma hakkı
- Sendika kurma hakkı
- Grev hakkı
3. Siyasal Haklar (Katılma Hakları)
-Seçme ve seçilme hakkı
-Siyaset yapma hakkı
-Dilekçe (Bilgi edinme) hakkı
DEMOKRASİNİN TEMEL DEĞERLERİ
1.Özgürlük
Bireylerin herhangi bir baskı altında kalmadan seçim yapabilmesidir.
2. Eşitlik
Bireylerin yasalar önünde aynı statüde kabul edilmesidir.
3. Adalet
Bireylerin statülerine uygun muamele görmesidir.
DEMOKRASİNİN İLKELERİ
1. Hukukun Üstünlüğü
2. Güçler Ayrılığı (yasama-yürütme-yargı)
3. Çoğulculuk
4. Katılımcılık
5. Siyasi Partiler
-İktidar Partisi
-Ana Muhalefet Partisi
-Muhalefet Partisi
6. Seçimler
7. Sivil toplum örgütleri
-Gizli oy
-Açık sayım
-Genel oy
-Eşit oy
8. Laiklik (Sekülarizm)
-18. yy da Fransız ve Amerikan devrimleri ile büyük ölçüde uygulamaya geçmiştir.
DEMOKRASİ KÜLTÜRÜ İLE DEMOKRATİK SİSTEMİN İŞLEYİŞİ İLİŞKİSİ
YÖNETİM BİÇİMLERİ
1. Monarşi
-Tek kişinin yönetimidir. Taht, kan bağıyla geçer.
2. Oligarşi
-Zengin azınlığın ülkeyi doğrudan veya dolaylı olarak yönetmesidir.
3. Aristokrasi
-Eğitimli, seçkin sınıfın yönetimidir.
4. Teokrasi
-Dini yönetim biçimidir.
5. Diktatörlük (Totalitarizm)
-Tek kişi, her türlü kanunun üstünde hareket eder.
-Muhalif gurupları baskı altına alarak ortadan kaldırır.
-Özgür düşünce yoktur.
6. Federasyon
-İç işlerinde serbest, dış işlerinde başkente bağlı devletler topluluğudur.
7. Sosyalizm
-Herkesin eşit olduğu, sınıfsız toplumdur. Ortak mülkiyet vardır.
8. Timokrasi
-Askeri yönetim biçimi
9. Demokrasi
-Halkın yönetimidir.
DEMOKRASİNİN UYGULANMA BİÇİMLERİ
A. Doğrudan Demokrasi
(Antik YUNAN /İSVİÇRE Kantonları)
B. Temsili Demokrasi
1-Parlamenter Sistem: (İNGİLTERE)
Mecliste %51 çoğunluğu sağlayan parti, tek başına iktidar olur.
Bir parti tek başına çoğunluğu sağlayamaz ise koalisyon hükümeti kurulur.
2. Başkanlık Sistemi: (ABD)
-Yürütme görevini halkın seçtiği başkan ve başkanın belirlediği bakanlar kullanır.
3.Yarı Başkanlık Sistemi: (FRANSA)
-Yürütme gücü devlet başkanı ile hükümet başkanı arasında paylaşılır.
4. Meclis Hükümeti: (İSVİÇRE)
-Güçler birliği vardır. Ayrıca bir başbakan görevlendirilmez.
-Meclis ile yürütme kurulu görüş ayrılığına düşerse, kurul meclisin kararına uyar.
C. Yarı Doğrudan Demokrasi:
(İTALYA-İSVİÇRE)
1.Referandum (Halk Oylaması):
2. Halk Vetosu:
-Parlamento tarafından kabul edilen kanunun, halkın hareketiyle değiştirilmesidir.
3. Halk Teşebbüsü:
-Halkın istediği ama parlamentonun istemediği kanunun çıkarılmasını sağlar.
4. Temsilcilerin Azli:
-Seçmenlerin temsilcinin görevden alınması için baskı uygulamasıdır.
CUMHURİYET VE DEMOKRASİ AYRIMI
A. Cumhuriyet:
Yönetimin seçimler sonucunda belirlendiği devlet şeklidir.
KORE DEMOKRATİK HALK CUMHURİYETİ
B. Demokrasi:
1.Hukukun Üstünlüğü
2.Güçler Ayrılığı(Yasama-Yürütme-Yargı)
3.Siyasi Partiler
4.Sivil Toplum örgütleri
5.Çoğulculuk anlayışı
6.Katılımcılık
7.Adil Seçimler
(Gizli oy / Açık sayım / Genel oy / Eşit oy)
8.Laiklik
II. ÜNİTE
İNSAN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ
İNSAN HAKLARININ ANLAMI
Tüm insanlara aittir ve bölünemez.
Geri alınamaz ve devredilemez.
AYRIMCILIK TÜRLERİ
1-Zengin / Yoksul
2-Efendi / Köle
3-Erkek / Kadın
4-Yerli / Mülteci
5-Kral(Soylu) / Tebaa
İnsanlar krala değil SENYÖR e bağlıdır. SERF(Köylü) SENYÖR ün korumasına karşılık vergi verir.
6. Anadil / Yabancı Dil
7.Irk (Etnik köken)
8. Dinsel Farklılık
9. Kültürel Farklılık
DEĞER YARGILARI
1 - Kişi Değerleri (Etik Değerler) / (Sevgi, Saygı, Dürüstlük, Cesaret vb.)
2 - İnsan Değerleri (Bilim, Felsefe, Sanat, Teknik, Siyaset vb.)
3 - Toplumsal Değerler (Eşitlik, Adalet vb.)
ETİK İLKELER
1. Sorumluluk 2. Hoşgörü 3. Sevgi/Saygı
İNSAN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİNİ TAKİP EDİYORUM
1 - İşkence ve kötü muamele 2 - Adil yargılanmama
3 - Kişi hürriyeti ve güvenliği hakkını ihlal gibi konularda yaşanmaktadır.
MEDYA OKUR YAZARLIĞI
-Medyanın yanlış yönlendirmesinin etkisinde kalmamalıyız.
Malcolm X / ABD(1925 / 1965)
“Eğer dikkatli olmazsanız gazeteler sizin mazlumlardan nefret etmenizi, zalimleri ise sevmenizi sağlayacaktır.”
İNSAN HAKLARI VE TOPLUMSAL YAŞAMLA İLİŞKİSİ
-İnsan Hakları Evrensel bildirgesini birçok ülke kabul etmektedir.
-Ancak, hak ve özgürlükler toplumsal yaşama aktarılamıyorsa bir anlam ifade etmez.
İNSAN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİNİ KULLANMA SORUMLULUĞU
ÜNİTE III
DEMOKRASİYİ YAŞAMAK
AKTİF VATANDAŞLIK
ÖZERK OLMAK
Toplumsal kontrol:
Toplumun davranış kalıplarının dışına çıkan bireyler için uygulanır.
-İkiye ayrılır.
1)Resmi Kontrol:
-Devlet uygular. -Hapis, Para cezası
2)Resmi Olmayan Kontrol:
-Toplum uygular. -Dışlanma, Ayıplanma
KARAR ALMA SÜREÇLERİNE KATILMAK
1- Oy vermek
2- Sivil toplum kuruluşlarına katılım
3- Kitle iletişim araçlarını takip etmek
KAZANDIRDIKLARI
1. Manevi haz
2. Özgüven
3. Ekip çalışması becerilerinde artış
4. Yeni arkadaşlar
BİLİNÇLİ TÜKETİM
1- Gıda
2- Kıyafet
3- Isınma
4- Kişisel temizlik alışkanlıkları
5- Geri dönüşüm
6- Korsan ürünler
EKO SİSTEM ve EKO SİSTEMİ BOZAN ETKENLER
1.Endürisitileşme 2-Aşırı üretim 3-Nüfus Artışı 4-Çevre kirliliği
DOĞAL FELAKETLER VE İNSAN FAKTÖRÜ
1-Deprem 2-Tsunami 3-Sel 4-Yangın 5-Nükleer tehdit
BİLŞİM ETİĞİ
ÜNİTE IV
ÇEŞİTLİLİĞE ÇOĞULCU BAKIŞ
FARKLI KÜLTÜR VE DEĞERLERE SAYGI
1- Irk
2- Din
3- Dil
4- Milliyet
5- Kültür
- Giyim
-Yemek Alışkanlıkları
6-Cinsiyet: Biyolojik olarak bireyin türüdür.
Toplumsal Cinsiyet: Toplumun erkek ve kadınlara yüklediği roldür.
8 MART DÜNYA KADINLAR GÜNÜ (8 Mart 1857)
-ABD New York / 40.000 dokuma işçisi greve başladı.
-Polisin greve müdahalesi sırasında çıkan yangında 120 kadın işçi can verdi.
-Pozitif ayrımcılık ve Kadın kotası
-Dünyadaki mülklerin %98 i erkeklere aittir?
TOPLUM VE ORTAK DEĞERLER
1- Dil
2- Coğrafya
3- Tarih Birliği
4- Ortak Amaçlar
TOPLUMSAL YAŞAMA KATILIM
1- Yaşlılar
2- Engelliler
ÜNİTE –V
BARIŞ VE UZLAŞMA
KENDİMİZLE BARIŞIK OLMAK
1- İş birliği yapmak
2- İletişim kurma becerisine sahip olmak
3- Farklılıklara karşı hoşgörülü olmak
4- Ön yargı ve Ayrımcılığı reddetmek
5- İyimser olmak
6- Uzlaşma kültürüne sahip olmak
(Çatışmaları barışçıl yollarla çözmek)
ÇATIŞMA
- Anlaşamama durumunda ortaya çıkar.
- Kızgınlık, düş kırıklığı, küskünlük, üzüntüye neden olur.
Çatışmaya gösterilen üç farklı tepki:
1.Kaçma:
2.Şiddet:
Bir kişiye zorla isteği dışında bir şey yaptırmak.
3.Sorun çözme yoluna başvurma
ŞİDDET TÜRLERİ
1.Kadına yönelik şiddet
2. Çocuğa yönelik şiddet
3. Okulda şiddet
4. Sporda şiddet
5. Fanatizm
6. Mobbing
7. Siber Zorbalık
8. Terör
ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI KURUŞLARI
1.Birleşmiş Milletler (Bm) ABD-NEW YORK
-II. Dünya savaşından sonra kurulmuştur.
-Temel amacı, anlaşmazlıkları çatışma boyutuna gelmeden ortadan kaldırmaktır.
2.Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi ABD-NEW YORK
-Barışın sağlanması için barış gücü gönderme kararı alır.
Üç ana stratejisi vardır:
1.Koruyucu diplomasi:
2.Koruyucu askeri güç:
3.Koruyucu silahsızlandırma:
3.Uluslararası Adalet Divanı
HOLLANDA-LAHEY
-BM nin ana yargı organıdır.
-Amacı uluslararası uyuşmazlıkları çözüme kavuşturmaktır.
4.Avrupa Birliği (Ab) BELÇİKA-BÜRÜKSEL
5.Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO) İSVİÇRE-CENEVRE
-Amacı, çalışma yaşamında standartlar belirlemektir.
6.Avrupa Güvenlik Ve İş Birliği Teşkilatının (AGİT) VİYANA-AVUSTURYA
-Amacı, devletlerarası iş birliği ve insan haklarına saygıdır.
7.Avrupa Konseyi STRASBOURG- FRANSA
-İnsan hakları ve Hukukun üstünlüğü ilkelerini korumak
-Üye ülkelerin vatandaşlarının yaşam koşullarını daha iyi hale getirmek
8.Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) STRASBOURG- FRANSA
-Dünya üzerindeki en etkili uluslararası mahkemedir.
Mantık Özet
Mantık Özet WORD İndir
Mantık Özet PDF İndir
ÜNİTE I
MANTIĞA GİRİŞ
Mantık: Arapça “nutuk”(söylemek) dan türemiştir.
Batıdaki karşılığı “logos”tur.
Logos: Bilgi, akıl, düşünme, yasa, düzen, ilke, söz ..v.s
MANTIĞIN TARİHÇESİ
-Aristoteles – A.YUNAN(MÖ. 384 / 322)
-‘Organon’(Alet) adlı eserinde mantığın temellerini atmıştır.
-Doğru düşünme yollarını araştıran bilimdir.
-Kullandığı temel yöntem tümdengelim (dedüksiyon) dir.
-ORGANON 6 BÖLÜM
1. Kategoriler
2. Önermeler
3. Birinci Analitikler
4. İkinci Analitikler
5. Topikler
6. Sofistik Deliller
Aristoteles'in ölümünden sonra Retorik ve Poetika adlı eserler de eklenince, Organon sekiz kitaba çıkmıştır.
-Porphyrios- LÜBNAN(M.S 233 / 304)
İsagoji adlı yapıtı da bunlara eklenmiştir.
Aristoteles Mantığı(Klasik Mantık) bin yıl boyunca tek otorite olmuştur.
Rönesans'la birlikte bu mantığın bilim için yetersiz kaldığı ortaya çıktı.
ARİSTOTELES (MÖ. 384 / 322) in Tümdengelim yöntemi yerine,
F.BACON - İNGİLTERE(1561 / 1626)ʼın Tümevarımı kabul edildi.
AKIL İLKELERİ:
1-ÖZDEŞLİK İLKESİ: “A, A dır”. / Kitap, kitaptır.
2-ÇELİŞMEZLİK İLKESİ: “A, A olmayan değildir” / Kitap, kitap olmayan değildir.
3-ÜÇÜNCÜ HALİN İMKÂNSIZLIĞI İLKESİ:
Bir şey ya A dır, ya da A olmayandır. Üçüncü bir ihtimal yoktur.
Bardak ya doludur, ya da dolu olmayandır.
4-YETER SEBEP İLKESİ: Her şeyin bir nedeni vardır.
AKIL YÜRÜTME:
-En az iki önermeden hareketle bir sonuca ulaşma işlemidir.
(1.Öncül) Tüm insanlar canlıdır.
(2.Öncül) Ali insandır.
(Sonuç) O hâlde Ali de canlıdır.
AKIL YÜRÜTME TÜRLERİ
A)Tümdengelim : Genelden özele yapılan akıl yürütme
B)Tümevarim : Özelden genele yapılan akıl yürütme
C)Analoji(Benzeşim):Benzerlikten reketle yaplan akıl yürütmedir.
İtalya'nın 3 tarafı denizlerle çevrilidir ve balıkçılık gelişmiştir.
Türkiye'nin de 3 tarafı denizlerle çevrilidir
---------------------------------------------------
O halde Türkiye balıkçılık gelişmiştir.
MANTIK DOĞRUSU & BİLGİ DOĞRUSU
1-Mantık Doğrusu (GEÇERLİLİK)
Öncüllerden sonucun zorunlu olarak çıkmasıdır.
Tüm kanatlılar uçar.
Tavuk kanatlıdır.
------------------------------
O halde tavuk uçar.
2-Bilgi Doğrusu (TUTARLILIK)
Öncüllerden zorunlu olarak çıkan sonucun gerçek hayata uygun düşmesidir.
Tüm insanlar canlıdır.
Ali insandır.
------------------------------
O hâlde Ali de canlıdır.
MANTIĞIN GÜNLÜK HAYATTAKİ UYGULAMALARI
1.MANTIK VE PRATİK YAŞAM: Eleştirel düşünme alışkanlığı kazandırır.
2.MANTIK VE TEKNİK: -Uçaktaki otomatik pilot uygulaması,
-İnternet arama motorları -Cep telefonları -Yapay zekalı robotlar
3.MANTIK VE BİLİM
-Mantık ve matematik günlük dilin çok anlamlılığından kesin sonuçlara ulaşabilmek için sembolik dil kullanır.
4.MANTIK VE FELSEFE
Felsefe doğru bilgiye ulaşmak için mantığın ilkelerini kullanır.
SEMBOLİK MANTIK
LEİBNİZ - ALMANYA(1646 / 1716)
DE MORGAN - İNGİLTERE(1806 / 1871)
G.BOOLE - İNGİLTERE(1815 / 1864)
G.FREGE - ALMANYA(1848 / 1925)
B.RUSSEL - İNGİLTERE(1872 / 1970)
A.WHİTEHEAD - İNGİLTERE (1861 / 1947)
ÜNİTE II
KLASİK MANTIK
KAVRAM-TERİM-İMGE
1-Kavram: Herhangi bir nesnenin zihindeki tasarımıdır.
2-Terim: Kavramın dille ifade edilmesidir.
3-İmge: Kavramın zihnimizdeki görsel hayalidir.
KAVRAM ÇEŞİTLERİ:
1.Niceliklerine göre
a.Tümel(Genel): Grubun tümünü gösteren kavram. -Tüm öğrenciler
b.Tikel: Grubun bir kısmını gösteren kavram. -Bazı öğrenciler
c.Tekil: Grubun tek bir üyesini gösteren kavram -Pakize
2.Niteliklerine göre
a.Olumlu: Varlıkta bir niteliğin bulunduğunu belirtir.
b.Olumsuz: Varlıkta bir niteliğin bulunmadığını belirtir.
NOT: Olumsuz kavramlar, hep olumsuzluk ekiyle orya çıkmazlar.
Örn: Kör, Sağır
3.Grup birey ilişkisine göre
a. Kollektif: Grubu ifade eden kavram. Ordu
b. Distribütif: Bireyi ifade eden kavram. Asker
4.Varlık biçimlerine göre
a. Soyut: Ruh, sevgi, özgürlük..vs
b. Somut: Kedi, Güneş…vs
ÇEŞİTLİ HALLERİ GÖSTERMELERİ AÇISINDAN KAVRAMLAR
a) Nelik: Kavramın zihinde düşünülmüş hali
b) Gerçeklik: Kavramın dış dünyada var olması hali
c) Kimlik: Kavramın tekil hali
KAPLAM & İÇLEM:
1.Kaplam: Bir kavramın içine aldığı bireyleri gösterir.
Kuş kavramının kaplamı: Serçe, Karga, Leylek..vs
2.Içlem: Bir kavramın sahip olduğu ortak özelliklerdir.
Kuş kavramının içlemi: Kanat, Gaga, Tüy…vs
-İçlem ve kaplam ters orantılıdır.
-İçlem azalınca kaplam, kaplam azalınca işlem artar.
KAVRAMLAR ARASI İLİŞKİLER:
1-Eşitlik: Bir grubun bireylerinin birlerini karşılıklı olarak tamamen içine alması.
Tüm insanlar düşünendir
Tüm düşünenler insandır
2-Ayrıklık: Bir grubun bireyleri diğerinin hiçbir bireyini içine almaması.
Hiçbir filozof dogmatik değildir.
Hiçbir dogmatik filozof değildir
3-Tam Girişimlilik: Bir grubun diğerinin tüm bireylerini içine alması.
Tüm kediler canlıdır.
Bazı canlılar kedidir.
4-Eksik Girişimlilik: İki grubun birbirlerinin bireylerinden bazılarını içine alması.
Bazı kısalar tarihçidir.
Bazı tarihçiler kısa boyludur.
BEŞ TÜMEL
1-Cins: Altında türler barındıran kavramdır. -Balık
2-Tür: Cins olan bir kavramın altında yer alan kavramlardır. -Hamsi, Sardalya
3-Ayrim: Bir türü diğer türlerden ayıran özelliktir. -Balık solungaçlıdır.
4-Özgülük: Yüklem sadece önermedeki özneye ait ise kavram özlüktür.
-İnsan düşünendir.
5-Ilinti: Yüklem sadece önermedeki özneye ait değilse kavram ilintidir.
-İnsan beslenendir.
TANIM
-Bir şeyin ne olduğunun belirtilmesidir.
-Tanım özne(Tanımlanan) ve yüklemden(Tanımlayan) oluşur.
Armadillo hayvandır.
(Tanımlanan) (Tanımlayan)
TANIMIN KOŞLLARI
1-Her tanım önermesinde en az bir tanımlayan, bir tanımlanan olmalıdır.
2-Bir kavram kendisinden daha açık olmayan başka bir kavramla açıklanamaz.
TANIM TÜRLERİ
1- Kaplamasal(Özdeş) Tanım:
Eksiksiz tanımdır. Yeni bilgi vermez. Örn: İnsan insandır.
2- İçlemsel Tanım:
Bir kavramı cinsini ve türüyle veren tanımdır. Yeni bilgi verir. 3’e ayrılır.
a-Cins Tanım: Tanımlayan tanımlananın cinsini gösterir. Örn: insan hayvandır.
b-Tür Tanım: Tanımlayan tanımlananın türünü gösterir. Örn: Ayşe insandır.
c-Öz Tanımı: Tanım tanımlananın hem ait olduğu cinsi hem de türü gösterir.
Örn: İnsan iki gözlü hayvandır.
TANIMLANANA GÖRE TANIM ÇEŞİTLERİ:
1-Ad Tanımı:
Gerçek olmayan şeylere ad verilip tanımlamadır.
Örn: Ejderha, Peri, Unicorn….
2-Nesne Tanımı:
Gerçekliği olan bir varlığın tanımdır.
Örn: Aslan, Kedi ….
TANIMLANAMAZLAR:
1-Duyumlar: -Renk, ses, koku
2-Duygular: -Sevgi, nefret
3-Üstün cinsler: -Zaman, Mekân, Tanımlanamaz. Çünkü içlemi yoktur.
ÖNERME
-En az bir yargı bildiren, özne ve yüklemin bir bağ ile bağlandığı cümlelere denir.
Örn: Timsah canlıdır.
(Özne) (Yüklem)
-Her cümle önerme değildir.
-İstek, emir, dilek, bildiren cümleler önerme değildir.
-Önermede özne konumundaki terime yüklenilen, yüklem konumundaki terime yüklenen denir.
Örn: Ali canlıdır.
(Yüklenilen) (Yüklenen)
ÖNERME ÇEŞİTLERİ
A) Yarginin Niteliği Yönünden
1-Olumlu önerme : Ali zekidir.
2-Olumsuz önerme: Ali zeki değildir.
B) Yargi Sayisi Yönünden
1) Basit Önemeler (Yüklemli/Kategorik)
Tek yargı içeren önermelere denir.
Yılan sürüngendir.
a)Tümel Önerme: Bütün öğrenciler insandır.
b)Tikel Önerme: Bazı öğrenciler erkektir.
c)Tekil Önerme: Ayşe çalışkandır.
d)Belirsiz Önerme: Öğrenci çalışkandır.
-Belirsiz önerme bazen tümel bazen tikel kabul edilmiştir.
2)Bileşik Önermeler
Birden fazla yargı içeren önermelere denir.
Örn: Ali zeki ve çalışkandır.
ÖNERMELER ARASI İLİŞKİLER
Dört temel basit önerme:
1.Tümel olumlu A Tüm atlar canlıdır.
2.Tümel olumsuz E Hiçbir at canlı değildir.
3.Tikel olumlu i Bazı atlar beyazdır.
4.Tikel olumsuz O Bazı atlar beyazdır
Önermeler arası ilişkiler ikiye ayrılır;
A-Karşı Olum İlişkisi:
a) KARŞITLIK:
Özne ve yüklemi aynı olan iki önermenin nitelik bakımından farklı olmasıdır.
Tüm fareler kuyrukludur.
Hiçbir fare kuyruklu değildir.
b) ALTIKLIK:
Özne ve yüklemi aynı iki önermenin niteliklerinin aynı, niceliklerinin farklı olması
Tüm fareler kuyrukludur.
Bazı fareler kuyrukludur.
c)ÇELİŞİKLİK:
Özne ve yüklemi aynı olan iki önermenin nitelik ve nicelik yönünden farklı olması
Tüm fareler kuyrukludur.
Bazı fareler kuyruklu değildir.
B-Döndürme İlişkisi
İkiye ayrılr;
a)DÜZ DÖNDÜRME
Önermenin niteliğine dokunmadan; yüklemini özne, öznesini yüklem yapmadır.
1.A/İ
Tüm insanlar canlıdır. / Bazı canlılar insandır.
2.E/E
Hiçbir taş canlı değildir. / Hiçbir canlı taş değildir.
3. İ/İ
Bazı canlılar insandır. / Bazı insanlar canlıdır.
4. O/Ters döndürmesi yoktur.
b) TERS DÖNDÜRME
Bir önermenin niteliğini bozmadan öznesinin karşıtını yüklem, yükleminin karşıtını özne haline getirmedir.
1. A/A
Tüm insanlar canlıdır.
Tüm canlı olmayanlar insan olmayanlardır.
2. E/O
Hiçbir insan ağaç değildir.
Bazı ağaç olmayan insan olmayan değildir.
3. İ/Ters döndürmesi yoktur.
4. O/O
Bazı insanlar öğrenci değildir.
Bazı öğrenci olmayan insan olmayan değildir.
KIYAS(ÇIKARIM)
-En az iki önermeden hareketle bir sonuca ulaşma işlemidir.
Örnek:
(1.Öncül)Tüm insanlar canlıdır.
(2.Öncül)Ali insandır.
------------------------------------------------
(Sonuç) O hâlde Ali de canlıdır.
KIYASIN TERİMLERİ:
Basit kıyasta üç terim bulunur.
1-Küçük Terim:
Sonuçta özne konumundaki terime küçük terim
2-Orta Terim:
Yalnızca öncüllerde yer alıp sonuçta yer almayan terim
3-Büyük Terim:
Sonuçta yer alan terimlerden yüklem konumundaki terim adı verilir.
Örnek:
(1.Öncül) Tüm insanlar canlıdır.
(2.Öncül) Ali insandır.
--------------------------------------
(Sonuç) O hâlde Ali de canlıdır.
Ali : Küçük terim
İnsan : Orta terim
Canlı : Büyük terim
KIYAS ÇEŞİTLERİ
1.Basit Kıyas:
İki öncül ve bir sonuçtan oluşan kıyaslardır.
I)Kesin Kıyas:
Sonucun öncüllerde anlam bakımından bulunup şeklen bulunmaması
Tümdengelim yöntemine dayalıdır.
Örnek:
Bütün balıklar suda yaşar.
Hamsi balıktır.
O hâlde, hamsi suda yaşar.
II) Zincirleme Kıyas:
Art arda gelen birçok basit kıyastan oluşurlar.
Önceki kıyasın sonucu, bir sonraki kıyasın öncülü olur.
Örnek:
Bütün omurgalılar kırmızı kanlıdır.
Bütün sürüngenler omurgalıdır.
O hâlde, bütün sürüngenler kırmızı kanlıdır. (1. Kıyasın sonucu)
Bütün sürüngenler kırmızı kanlıdır. (2. Kıyasın öncülü)
Yılan sürüngendir.
O hâlde bütün yılanlar kırmızı kanlıdır.
III) Sorit Kıyas:
Zincirleme kıyasta tekrar eden önerme çıkarılarak yapılan kıyas türüne “sorit” kıyas denir.
Örnek:
Bütün omurgalılar kırmızı kanlıdır.
Bütün sürüngenler omurgalıdır.
O hâlde, bütün sürüngenler kırmızı kanlıdır. (1. Kıyasın sonucu)
Bütün sürüngenler kırmızı kanlıdır.
Bütün yılanlar sürüngendir.
O hâlde bütün yılanlar kırmızı kanlıdır.
IV) Eksik Önermeli Kıyas:
Öncüllerden biri veya sonuç önermesi saklı tutularak yapılan kıyastır.
Örnek:
“Düşünüyorum, öyleyse varım.”
Şöyle ki:
Tüm düşünenler vardır.
Ben düşünüyorum.
O hâlde, ben varım.
2) Bileşik Kıyas:
-Öncüllerden en az birinin basit önerme olmadığı bu kıyas türüdür.
I. Koşullu kıyas:
A)BİTİŞİK KOŞULLU KIYASLAR:
-En az bir öncül “ise” eklemi alır.
Örnek:
Yağmur yağarsa yerler ıslanır.
Yağmur yağıyor.
O hâlde, yerler ıslanır.
B) AYRIK KOŞULLU KIYASLAR:
-En az bir öncül “veya”, “ya da” eklemi alır.
Örnek:
Yarın hava yağmurlu veya sisli olacak.
Yarın hava yağmurlu olmayacak.
O halde, yarın hava sisli olacak.
II. İkilem (Dilemma):
-Bitişik koşullu ve ayrık koşullu önermelerin birleşmesinden oluşur.
-İkilemde amaç muhatabı seçeneksiz bırakarak onu mağlup etmektir.
Örn:
II. Murat’ın oğlu Mehmet’e (Fatih Sultan Mehmet) yazdığı mektup:
“Padişah sen isen ordunun başına geç, yok padişah ben isem, sana emrediyorum, ordunun başına geç.”
ÜNİTE III
MANTIK VE DİL
DİL
Duygu ve düşüncelerin başka zihne aktarılmasına yarayan işaretler sistemidir.
DİLİN GÖREVLERİ
a.Dilin Bildirme Görevi (İnanç, tahmin ve bilgilerin iletilmesi)
‘Erciyes iç Anadolu bölgesinin kayak merkezidir.’
b. Dilin Belirtme Görevi (Duygusal tepkinin dışa vurulması)
“Vah vah, çok yazık, yaşasın!”
c. Dilin Yaptırma Görevi (Emir kipindeki cümleler)
“Kapıyı kapat.”
d. Dilin Eylemsel Görevi
(İlan etmek, takdir etmek, söz vermek, yemin etmek, kabul etmek vb.)
“Bu davranışınızı onaylamıyorum.”
Gidelim. Görelim. Yapalım.
SEMİOTİK (GÖSTERGE BİLİM)
Her türlü işaret sisteminin yapısını ve işleyişini inceleyen bilim dalıdır.
1)Semantik (Anlam Bilgisi)
2)Sentaks (Söz Dizimi Bilgisi): Özne, yüklem
3)Pragmatik (Kullanılan Bilgisi)
BİLGİ AKTARMAYI AKSATAN ETKENLER
A-Çok Anlamlılık
Bu küçük bir felakettir.
Ayşe ile Ahmet oyuna geldi.
Yüz
B-Belirsizlik
Terimlerin sınırlarının kesin olmadığı durumlardır.
Örn: Demokrasi, sıcak, akıllı….. vb.
C- Olgusal Ve Sözel Tartışmalar
a- Olgusal Tartışmalar:
-“Nemrut dağı Adıyaman‟dadır.” –“Hayır, Malatya‟dadır.”
Uyuşmazlığı ortadan kaldırmak için olgulara bakmak gerekir.
b- Sözel Tartışmalar:
Çok anlamlılıktan kaynaklanır.
ÜNİTE IV
SEMBOLİK MANTIK
MANTIK DEĞİŞMEZLERİ
|
1.Ʌ (Tümel evetleme) “Ali zeki ve çalışkandır” ρ Ʌ q "ve" sözcüğü yanında "hem...hem", "da...da", "ile"
2.V(Tikel evetleme) “Ali zeki veya çalışkandır” ρ V q "veya" , "ya da" sözcüğü yanında "ya...ya", "yahut"
|
Ve |
|
Veya |
|
|
3. →(Koşul eklemi) ise “Ali çalışır ise üniversiteyi kazanır” ρ → q "ise" sözcüğü yanında "yeter ki", "için...gereklidir", "koşuldur"
|
İse |
|
4. ↔(Karşılıklı koşul) ancak ve ancak “Ali ancak ve ancak çalışırsa üniversiteyi kazanır.” ρ ↔ q "ancak ve ancak" sözcüğü yanında "gerekli ve yeterli koşul", "tek koşullu", "birbirini gerektiren"
5. ˜ Değil Ali zeki değildir. ˜p |
Ancak ve ancak |
|
Değildir |
ANA EKLEM VE BİLEŞENLER
“Ali zeki ve çalışkandır”
(Ön Bileşen) (Ana Eklem) (Art Bileşen)
(1.Bileşen) (2.Bileşen)
DOĞRULUK TABLOSU:
DD=D YY=Y DY=Y DD/ YY=D
DEĞER VEREREK DENETLEME
Örn:
p:Y, q:D değer aldığında (pΛq)V(p=>q) önermesinin doğruluk değerini bulalım. Yapılacak ilk şey, verilen değerleri önermede yerine koymak ve önerme eklemlerinin kurallarına göre işlemi tamamlamaktır.
1.(pΛq)V(p=>q)
2.(YΛD)V(Y=>D)
3.(Y)V(D) = D
DOĞRULUK TABLOSU İLE DENETLEMELER
A)Tutarlılık:
1.TEK ÖNERMENİN DENETLENMESİ: Tablonun sonuç sütununda en az bir doğru değer olması gerekir.
2.BİRDEN FAZLA ÖNERME DENETLENMESİ:
İki önermenin, sonuç sütunlarında en az 2 doğru değerin yan yana gelmesi gerekir.
B) Geçerlilik: Tablonun sonuç sütununda tüm değerlerin doğru değeri olması gerekir.
C) Eşdeğerlilik:
İki önermenin sonuç sütunlarında aynı doğruluk değerine sahip olması gerekir.
ÇIKARIMDA GEÇERLİLİĞİN DENETLENMESİ:
1.Yol: Öncüller tümel evetleme bağlacıyla bağlanır.
Sonuç önermesi (ise) bağlacıyla bağlanıp çözümleme yapılır.
Sonuç sütununun hepsi doğru ise sonuçta geçerlidir.
2.Yol: Öncüllerle sonucun değillemesinin bir arada tutarsız olmasına bağlıdır.
ÇÖZÜMLEYİCİ ÇİZELGE
Doğruluk tablosunda yapılan işlem ile aynıdır.
Ancak çözümleyici çizelge ile daha hızla ve güvenli sonuca ulaşılır.
DE MORGAN KURALLARI
ÇÖZÜMLEYİCİ ÇİZELGE KURALLARI
ÇÖZÜMLEYİCİ ÇİZELGE İLE DENETLEMEDE İZLENCEK YOL
1. Çözümlemeye ana eklemden başlanır.
2. Tümel evetleme(Ʌ)önermesi tikel evetleme(V) önermesinden önce çözülür.
3. Çekirdek yani P gibi tek önermeler kalıncaya kadar çözüm devam eder.
4.Aynı yol üzerinde çekirdek önermeler karşılaştırılır.
5.Çelişik önermelerin bulunduğu yol kapalı diğerleri açıktır.
-Kapalı yola X, açık olan yola ise hiçbir şey konmaz.
ÇÖZÜMLEYİCİ ÇİZELGE İLE DENETLEMELER
A-Tutarlılık
1.TEK ÖNERMENİN DENETLENMESİ:
En az bir açık yol olmalıdır.
2.BİRDEN FAZLA ÖNERMENİN DENETLENMESİ:
En az bir açık yol açık olmalıdır.
B)Geçerlilik:
1.ÖNERMENİN DENETLENMESİ:
Önermenin değillennir ve çözümlendikten sonra bütün yollar kapalı olmalıdır.
2.ÇIKARIMIN DENETLENMESİ:
Verilen iki öncül önerme alt alta yazılır.
Sonuç önermesi ise bunların altına yazılır.
Ama sonuç önermesinin değili alınıp çözümleme yapılır.
Bütün yollar kapalı ise çıkarım geçerlidir.
C)Eşdeğerlilik:
-Önermeler karşılıklı koşul önermesiyle birbirine bağlanır.
-Sonra değillemesi alınır ve çözümleme yapılır.
-Bütün yollar kapalı ise önermeler eşdeğerdir.
NİCELEME MANTIĞI
Ali ölümlüdür. Fa
(a) (F)
Yüklemler büyük harfler (F,G,H….)
Özneler küçük harfler (a,b,c…….)
Ali ve Ayşe çalışkandır. (Fab)
a b F
Ali zeki ve çalışkandır. (Fa ɅGa)
a F Ʌ G
Ali zekidir ve Mehmet çalışkandır. (FaɅGb)
a F Ʌ b G
Hava bulutlu ise yağmur yağar. (Fa→Gb)
a F → b G
Bütün insanlar ölümlüdür.(Fa) (Birli yüklemli önerme)
Ahmet de Mehmet’te insandır.(Gbc) (İkili yüklemli önerme)
O halde Ahmet’te Mehmet’te ölümlüdür.(Fbc)
(İkili yüklemli önerme)
NİCELEME MANTIĞINDA TEMEL KAVRAMLAR
1.Açık Önerme: x,y, z gibi bilinmeyen ifadeler içeren önermeler.
X filozoftur
2.Kapalı Önerme: Doğruluk değeri olan önermeler.
Platon filozoftur
3.Evren: Bilinmeyenler için geçerli ifadelerin tümüdür.
E:{Platon, Sokrates, Ali, Hüseyin}
4.Özelleme: X filozoftur.
E:{Platon, Sokrates, Ali, Hüseyin}
Platon filozoftur
5.Gerçekleme: Özellemenin doğru olmasıdır.
NİCELEME MANTIĞINDA TÜMEL VE TİKEL ÖNERMELER
1.Tümel Önermeler
-Tümel ifadeler ∀ işareti ile gösterilir.
Tüm insanlar ölümlüdür.(∀xFx)
∀x x F
Hiçbir insan ölümlü değildir.(~∀xFx)
∀x x F ~
2.Tikel Önermeler
-Tikel olanlarda ∃ işareti ile gösterilir.
Bazı insanlar ölümlüdür (∃xFx)
∃x x F
Bazı insanlar ölümlü değildir.(~∃xFx)
∃x x F ~
NİCELEME MANTIĞINDA ÇÖZÜMLEYİCİ ÇİZELGE KURALLARI:
1.Değilleme Kuralı:
~∀xFx= ∃x~Fx
~∃xFx = ∀x~Fx
2.Özelleme Kuralı:
∀xFx=Fa
∃xFx=Fa
DENETLEMEDE İZLENCEK YOL
1.Tümel veya tikel niceleyici değilleme kuralları.
2.Alt alta yazma kuralı
3.Tikel özelleme kuralı
4.Çatal açma kuralı
5.Tümel özelleme kuralı.
NİCELEME MANTIĞI (YÜKLEMLER MANTIĞI) İLE DENETLEMELER
A-Tutarlılık
1.TEK ÖNERME: En az bir açık yol olması gerekir.
2.BİRDEN FAZLA ÖNERME: Üst üste yazılarak çözümleme yapılır.
Aynı doğruluk değeri bir kere bile aynı anda varsa tutarlıdır.
B. Geçerlilik:
1.ÖNERMEDE: Değili alınan önermede bütün yollar kapalı ise önerme geçerlidir.
2.ÇIKARIMDA: Kurallar uygulandıktan sonra bütün yollar kapalı ise çıkarım geçerlidir.
C.Eşdeğerlilik
Çözümleme sonunda çıkan sonuç aynı ise eşdeğerdir.
ÇOK DEĞERLİ MANTIK
Çelişmezlik ve üçüncü halin imkânsızlığı ilkesi mantıkta iki ihtimalin olduğunu söyler.
Bu mantık 3. hal olarak belirsizliği de kabul eder. D Y B
KİPLİK MANTIĞI:
Kiplik mantığı daha çok mantığın doğa bilimlerine uygulanma yönüyle alakalıdır.
Kiplik Değişmezleri(sembolleri): ZORUNLU: / MÜMKÜN:
ÖZDEŞLİK MANTIĞI
Bir şeyin neye özdeş olabileceğiyle alakalıdır. Sembolü = işaretidir. a=b şeklinde gösterilir.
Örnek: İstanbul(a) Türkiye nin en büyük kentidir(b).
VARLIK MANTIĞI
İşareti: E! dir. Vardır diye okunur.
Gerçek dünyada varsa doğru, yoksa yanlış değerini alır.
ÖRNEK: 1)”E! İzmir kenti” 2)”E! cadı “
Birinci önerme doğru değerini alır ikinci önerme ise yanlış değerini alır.
MANTIĞIN UYGULAMA ALANLARI
-Eleştirel düşünme alışkanlığı kazandırır
-Teknoloji (Uçaktaki otomatik pilot uygulaması, İnternet arama motorları, Cep telefonları, --Yapay zekâlı robotlar Mantık biliminin ürünüdür.
-Felsefe doğru bilgiye ulaşmak için mantığın ilkelerini kullanır.